عدم همخوانی هدایت به سمت جهنم با مورد سؤال واقع شدن

پاسخ به اشکال مذکور و بررسی آن

پاسخ اول

پاسخ دوم

پاسخ سوم

پاسخ چهارم و نظریه مختار

عدم جریان قاعده تقدیم و تأخیر در آیه شریفه از دیدگاه کلام فخر رازی

کلام آلوسی در روح المعانی  و بررسی آن

تَناصَرُونَ»^[5] یعنی «انهم مسئولون»، «ما لکم لا تناصرون»، سؤآل که از این‌ها می‌شود این است که شما چرا تناصر نمی‌کنید؟ چرا یکی از شما، دیگری را یاری نمی‌کند. «بَلْ هُمُ الْيَوْمَ مُسْتَسْلِمُونَ» همه‌تان تسلیم هستید و هیچ کاری نمی‌توانید انجام بدهید و این اشاره به این دارد که در یکی از جنگ‌ها ابوجهل گفت «نحن جمیعٌ منتصر»، ابوجهل و کفار و مشرکین در دنیا می‌گفتند ما یکی، دیگری را یاری می‌کنیم.

در عصر موجود هم چنین است و یکی از اصول مهم بین کفار این است که همدیگر را برای مقابله با اسلام یاری می‌کنند، در هر زمانی تناصر از اصول مهم کفار بوده، لذا در روز قیامت اولین سؤآلی که از این‌ها می‌شود این‌است که خدا می‌فرمایند؛ «ما لکم لاتناصرون» چون در روز قیامت این‌ها به جان هم می‌افتند و با هم مشاجره دارند و از رؤسای‌شان بد می‌گویند؛ این‌ها ما را به کفر کشانده‌اند، رؤسای آن‌ها می‌گویند؛ ما گفتیم و شما می‌خواستید قبول نکنید، لذا خدا می‌فرماید «ما لکم لا تناصرون».

ولی باید توجه داشت، درست است که در آیه پسین خداوند متعال می‌فرمایند؛ «ما لکم لا تناصرون» منتهی از این انحصار فهمیده نمی‌شود تا گفته شود آیه دلالت دارد که «إنّهم مسئولون»، فقط از «ما لکم لا تناصرون» می‌خواهند سؤال کنند، این شاید با حکمت خداوند متعال سازگاری نداشته باشد.

در ادامه آلوسی می‌گوید «و ظاهر الآیه أن الحبس للسؤال بعد هدایتهم إلی صراط الجحیم بمعنی تعریفهم إیاه و دلالتهم علیه لا بمعنی إدخالهم فیه و إیصالهم إلیه» ایشان نیز برای اینکه جواب از اشکال مذکور را بدهد می‌گوید؛ «فاهدوهم» إخبار از این است که جای شما جهنم است و حکم‌ آن صادر شده، «لا بمعنی ادخالهم فیه و ایصالهم إلیه و جوّز أن یکون صراط الجحیم طریقهم له من قبورهم إلی مقرّهم و هو ممتدٌ» و احتمال داده می‌شود «صراط الجحیم» طریقی است که کفار از قبورشان تا مقرّشان که جهنم است طی می‌کنند و این طریق ممتد است لذا «فیجوز کون الوقف فی بعضٍ منه مؤخراً عن بعض».

سپس می‌گوید؛ «وفیه من البعد ما فیه» اینکه بگوئیم از وقتی  که از قبر بیرون می‌آیند صراط جحیم شروع می‌شود دیگر«فاهدوهم» معنا ندارد. «و قیل إن الوقف للسؤال قبل الأمر المذکور و الواو لا تقتضی الترتیب» توقف برای سؤال، قبل از «فاهدوهم إلی صراط الجحیم» است، و«واو» اقتضای ترتیب را ندارد (ما به آن اشاره کرده‌ایم). «و قیل الوقف بعد الأمر إن مجیئهم النار»^[6] بعد از اینکه لبه نارآورده‌اند، آن‌ها را نگه می‌دارند.

تمام این‌ مطالبی که آلوسی بیان کرده‌اند خلاف ظاهر است زیرا «فاهدوهم» به معنای ادخال و ایصال است^[7] نه اینکه به ایشان بگویند حکم شما جهنم است، بلکه خداوند متعال به خزنه‌ی نار می‌گوید اینها را به طرف جهنم ببرید و این حکم نیست، اعلام نیست.

جمع بندی