خطابات قانونیه

مهم‌ترین ابتکار اصولی امام خمینی(قدس‌سره)

مقدّمه

مقـدّمـه

بي‌ترديد علم اصول فقه از مؤثرترین علوم در فهم مجموعه دین و به‌ويژه، استنباط احکام شرعی است. تسلّط بر این علم، به معناي اقتدار بر فهم کتاب الهی ـ قرآن کریم ـ و دست‌یابی به مراد و مقصود امامان معصوم(علیهم‌السلام) است. کسی که آگاهی دقیق و صحیح از این علم نداشته باشد، نه می‌تواند حق علم تفسیر را ادا نماید و نه وصول به فهم احادیث برای او ممکن است.

بدون هیچ مبالغه‌اي باید پذیرفت دانش اصول فقه، کلید فهم دین است و تحولات شگرف علمي و رشد اجتهاد شيعي در گرو تكامل و بالندگي اين علم است. از این رو، مورد اهتمام ویژة فقيهان ژرف‌انديش در طول قرون متمادی بوده و در هر عصر و دوره‌ای، عالمان و محقّقانی سخت‌كوش با تعمّق بیشتر، قواعد اصولی جدیدی بر آن افزوده‌اند و به موازات رشد علوم و نیازهای بشری، این علم نيز تکامل پیدا كرده است.

در قرون كنوني و از میان دانشمندان اصولی معاصر، حضرت امام خمینی(قدس‌سره) یکی از سرآمدترین آنان و از عالمان و انديشمندانی است که با تلاش و جدّیت فراوان، در كنار استعداد و هوش سرشار خود، همراه با بینش جامع و عمیق نسبت به دین و جامعه بشری، توانست ابتکارات بسیار مهم و تأثیرگذاری را در این علم داشته باشد.

به خوبی مي‌توان مهم‌ترین ابتکار اصولي امام خمینی(قدس‌سره) را «نظریه خطابات قانونیه» دانست. این نظریه علاوه بر راه‌گشایی و حل بسیاری از معضلات، برخی از اندیشه‌های ثابت و مستحکم دانشمندان اصول را که در طول زمان‌ها و قرون متمادي در حوزه‌های علمیه حاکم بود را منسوخ و مردود ساخت. به تعبير فرزند شهيد امام، آيت الله حاج آقا مصطفي خميني(قدس‌سره)، اين نظريه، بارقه‌اي ملكوتي بوده است كه خداوند بر قلب والد ايشان افكنده است . این نظریه، هم مباحث و قواعد اصولی متعدّد و هم فروع فقهی زیادی را تغییر می‌دهد. در این نظریه، کیفیت خطاب و چگونگی و جایگاه ملاک در احکام و نیز نحوه اراده تشریعی با دقت مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گيرد.

استاد معظّم و محقّق انديشه‌ورز حضرت آیت‌الله آقای حاج شیخ محمّدجواد فاضل لنکرانی ـ مدّ ظلّه العالی ـ مباحث مرتبط با نظريه خطابات قانونيه را ضمن مباحث خارج فقه (کتاب البیع) در سال 1387ش مورد بررسی و تحلیل جامع قرار دادند که نخستين بار توسط محقّق ارجمند حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حمید ستوده خراسانی ـ دامت برکاته ـ در سال 1392ش به زبان عربی با عنوان «الخطابات القانونیة رؤية مبتکرة عند الإمام الخمیني(قدس‌سره)» تقریر و به زیور چاپ آراسته و مورد استقبال دانشوران عرصة فقاهت قرار گرفت. اکنون نيز متن فارسی درس‌گفتارهاي حضرت استاد، به زبان فارسي و با قلم محقّق محترم حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ مهدی اعلائی ـ دامت برکاته ـ تنظیم و تقدیم اهل تحقيق و نظر می‌شود.

اينك كه به ياري خداي والا و عنايت اهل بيت عصمت و طهارت(علیهم‌السلام) اثر حاضر به انجام رسيده، ضمن حمد و ستايش به درگاه باري‌تعالي، از مقرّر محترم و همه عزیزان و سرورانی که در مرکز فقهی ائمّه اطهار(علیهم‌السلام) در به ثمر رسیدن اين كتاب نقش داشتند، به ويژه مدیر محترم مرکز، حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شيخ محمّدرضا فاضل کاشانی ـ دامت برکاته ـ تشكر و قدرداني مي‌نماييم.

در خاتمه، لازم است به روح بلند و جاودانه امام خمینی(قدس‌سره) درود فرستاده و براي مؤسس مرکز فقهی، مرجع بزرگ شیعه و شاگرد برجسته امام خمینی(رحمه‌الله)، حضرت آیت‌الله العظمی آقای حاج شیخ محمّد فاضل لنکرانی ـ رضوان الله تعالی علیه ـ که از احیاگران مکتب فقهی و اصولی آن فقيه سترگ بوده و در تبیین و گسترش نظریه خطابات قانونیه در كتاب‌ها و تأليفات و درس‌هاي خویش اهتمام فراواني مبذول داشته‌اند، آرزوي علوّ درجات داشته باشيم. خداوند رحمان ایشان و اساتید بزرگشان را با پیامبر و آل پیامبر(علیهم‌السلام) محشور فرماید؛ إن شاء الله.

اميد آن‌كه اين اثر مورد استقبال انديشه‌ورزان و دانشوران عرصة فقاهت قرار گرفته و زمينه‌ساز فهم دقيق‌تر آثار علمي و توليد و توسعة نظريه‌هاي عميق‌تر گردد.

سيدجواد حسيني‌خواه
معاون پژوهشي مركز فقهي ائمّه اطهار(علیهم‌السلام)
1399/01/07

فهرست مطالب