امروز یکی از ضرورت‌های جامعه ما نشر افکار امام درباره بانوان است

اما مطلب سوم درباره کتاب فقه جلیل است که من موفق شدم مقداری از این کتاب را ملاحظه کنم، نکته اول راجع به استادی است که در خدمت ایشان این درس تلمذ شده و این کتاب نوشته شده، مرحوم آیت الله تجلیل از فقهای طراز اول حوزه و مورد قبول مراجع و اهل فن بود، کسی که از نزدیک با ایشان آشنایی داشت تسلط ایشان بر روایات را در مباحث اعتقادی کاملاً حس می‌کرد، همین‌طور در تألیفات فقهی ایشان ‌مثل تقریرات بیع مرحوم آقای حجت یا تعلیقه‌ بر تحریر الوسیله یادر حدیث و اخلاق که موسوعه بیست جلدی المحاسن و المساوی را نوشتند. 

در زمانی که ایشان این کار را انجام می‌داد امکاناتی مثل کامپیوتر وجود نداشت، خود ایشان از کتب عامه و خاصه، محاسن و مساوی در اعمال، اعمال خوب و اعمال بد را استخراج نمود. هر کسی این کتاب را ببیند واقعاً از حوصله‌ این مرد و تسلطش بر متون تعجب می‌کند. همچنین تألیفاتی در مباحث اعتقادی دارند. در جلسات گاهی که مباحث فلسفی مطرح می‌شد با افرادی که در حوزه مدعی تدریس اسفار بودند خیلی مسلط بحث می‌کرد.

مرحوم آقای تجلیل به خاطر تبحرشان در مباحث فقهی، یک روش اجتهادی دارد، متن کتابشان تحریر الوسیله است که به قلم فارسی نوشته شده و خیلی هم روشن و واضح است، هر کسی این کتاب را بخواند می‌فهمد مرحوم آقای تجلیل در مقام بسط و تفصیل نبودند اما نکات اصلی هر فرع را بسیار عالمانه و مجتهدانه بیان کرده اند، از جمله این که در مباحث اجتهاد و تقلید می‌فرمایند: تمام ادله نقلی، آیات و روایات، که فقها در بحث تقلید از آن استفاده می‌کنند تأسیسی نیستند، بلکه بیان همان بنای عقلا بر رجوع به خبره است، پس وقتی این ادله تأسیسی نیست و روح این ادله بر اساس بنای عقلاست اگر بنای عقلا بر اعلمیت باشد باید اطلاق تمام این ادله لفظیه را تقیید بزنیم. ایشان از این راه مسئله تقلید از اعلم را مطرح می‌کردند. 

حرف اصلی‌ دیگران این است که دوران بین تعیین و تخییر است لذا تعیین اعلم را لازم می‌دانند، اما ایشان از این راه وارد شده و مباحث را خیلی روشن و واضح و بدون تکلف بیان می‌کردند، اگر کسی بر بحث مسلط نباشد با تکلف حرف می‌زند ولی هرکس با خواندن این کتاب متوجه می‌شود آقای تجلیل خیلی روان مطالب عمیق و دقیق فقهی را ذکر کرده‌اند. بحث‌ها و دلیل‌های مشکل استصحاب، ‌انواع استصحاب، استصحاب در شبهه حکمیه، شبهات موضوعیه، تعارض استصحاب‌ها را خیلی روان بیان کرده‌اند.

اما چنین درسی را چه کسی می‌تواند تقریر کند؟ درس خارج درسی نیست که یک طلبه معمولی بدون آشنایی با اصطلاحات و احاطه بر مطالب و مقدمات بحث، بتواند آن را بنویسد. یک وقتی در درس خارج مرحوم والد ما رضوان‌‌الله‌علیه، شخصی کنار من نشسته بود و هر جا مرحوم والد ما می‌گفت ظاهر، او ظاهر را «زاهر» می‌نوشت، کسی که اینطور می‌نویسد چگونه ‌بتواند مباحث عمیق فقهی و اصولی را بفهمد. 

اما در این کتاب که به قلم شریف صبیه مکرمه امام سرکارخانم اعرابی مصطفوی نوشته شده، بسیار روشن است که متن این کتاب همان مطالب گوینده است، من از خود ایشان پرسیدم که این کتاب را شما از نوار پیاده کرده‌اید؟ فرمودند نه، آقای تجلیل که درس می‌گفتند یک مقدار یادداشت می‌کردم و بعد هم در منزل آن را تکمیل می‌نمودم، این یک لطف و عنایتی از خدای تبارک و تعالی به امام و بیت ایشان و به این بانوی فرهیخته بوده که برای ما و حوزه‌های علمیه بسیار جای افتخار دارد.

ما بسیار خوشحالیم، که در مقابل این اخلاصی که امام برای هدایت جامعه داشت، خداوند متعال یک بیتی به ایشان عنایت کرد که در رأس آن مرحوم شهید آیت‌الله حاج آقا مصطفی خمینی رضوان الله تعالی علیه بود، شخصیت جامعی که هنوز حق ایشان در حوزه‌های علمیه ادا نشده. من یادم هست زمانی که مرحوم والد ما در یزد تبعید بود و بیت امام و حاج آقا مصطفی همه در نجف بودند، شخصی به والد ما عرض کرد ما مقلد آقای خمینی هستیم اگر خدای ناکرده به رحمت خدا روند، شما نظرتان در تقلید  به کیست؟ ایشان بدون هیچ تأملی فرمود حاج آقا مصطفی. ‌

واقعاً در میان اهل فن اگر کسی تحریرات و اصول ایشان را ببیند مشاهده خواهد کرد که این مرد با چه تبحری مبانی غامض اصول را مطرح کرده و مورد نقد و اشکال قرار می‌دهد و چگونه در مباحث اصولی میدان‌داری می‌کند. و این خیلی مهم است و غیر از این است که استادی فقط نقل قول کرده و بگوید زید این حرف را گفته و عمرو آن حرف را و میان این دو حرف این بهتر است و برود سراغ بحث بعدی. مرحوم حاج آقا مصطفی در مباحث فقهی میدان‌داری می‌کند و خودش وسط میدان همه حرف‌ها را زیر و رو می‌کند و محققانه وارد می‌شود.