نظریه خطابات قانونیه موجب تحول اساسی در فقه و اصول می‌شود

بسم الله الرحمن الرحیم

امام توالی فاسده‌ی خطابات شخصیه را مورد توجه قرار داده و می‌‌فرماید برای رفع این اشکالات باید بگوئیم این نوع خطاب‌ها اصلاً خطاب شخصی نیست، روح نظریه خطابات قانونی این است که خدای تبارک و تعالی در هنگام تشریع به هیچوجه مکلف یا مکلفین را در نظر نگرفته و اصلاً خطابی به آنان ندارد، از باب تسامح خطاب گفته می‌‌شود، بلکه جعل قانون است. 

خود امام هم  به این تصریح می‌کنند که شارع به عنوان مقنن بدون در نظر گرفتن افراد و خصوصیات  آنها حکم را تشریع می‌‌فرماید در این صورت هیچ بعث و تحریک و انبعاثی درآن نخواهد بود و فقط یک جعل قانون است. می‌گوید در شریعت من نماز واجب است، در «أقیموا الصلاة» ودر «یا ایها الذین آمنوا» خطاب شخصی نیست، اصول قدیم ما مملو از این بحث است که آیا «یا ایها الذین آمنوا» شامل غایبین و معدومین هم می‌شود یا نه؟ می‌گویند چون خطاب به معدوم قبیح است، باید سراغ قاعده اشتراک رفت و تلاش می‌‌کنند با قاعده اشتراک مسئله را حل کنند.

شما وقتی صدر وذیل عبارات آخوند را ببینید‌، همه اشکالات را جواب می‌‌دهد ولی می‌گوید این اشکال داعویت الشیء لنفسه قابل جواب نیست، می‌گوئیم یعنی چه؟ می‌گویند چون قصد امررا در متعلق می‌آورید «الامر یدعوا إلی متعلقه». امام اینجا روی مبنای مرحوم آقای بروجردی پیش آمده واین حرف اصولیین را کنار گذاشته، در اصول شیخ و آخوند و شاگردانشان « الامر داعیٌ »مسلم است، یعنی امر مولا را داعی برای انجام عمل می‌‌دانند. اما امر چه کسی را فرا می‌‌خواند؟ مخاطب می‌خواهد. 

امام بر مبنای اقای بروجردی می‌فرمایند: اصلاً‌داعی امر نیست. امر محقق موضوع طاعت است وداعی آن، ملکات و اعتقادی است که عبد نسبت به مولا دارد، عبد وقتی ببیند این مولا حکیم است خالق است، قادر است، رازق است، می‌گوید اگر مولایم دستور بدهد من آنرا انجام می‌دهم، این داعی موضوع اطاعت را محقق می‌کند. امام هم آنجا همین مبنا را می‌پذیرد ولی گویا هنوز به خطابات قانونیه نرسیده بود، با خطابات قانونی آن عویصه هم حل می‌شود. یعنی چه ما بگوئیم امرداعی است، بعد بگوئیم داعویة الشیء لنفسه لازم می‌آید و این هم قابل حل نباشد؟ عرض کردم آخوند اشکال دور در مقام جعل و دور در مقام امتثال و دور در مقام فعلیت را جواب می‌دهد اما می‌گوید اشکال داعویة الشیء لنفسه به قوت خودش باقی می‌ماند.